Nee zeggen: Grondrecht of speelruimte

Hebben wij het grondrecht om “nee” te zeggen tegen overheidsmaatregelen? Ik zou zeggen “nee”. Het gaat eerder om constructief gebruik maken van speelruimte die de gemeenschap ons toestaat.

Door de evolutie heen hebben de leden van een gemeenschap alleen kunnen overleven als hun gemeenschap overleefde. Het voornaamste belang van de individuele leden is dus de overleving van de gemeenschap. Daarom zijn zij genenetisch en cultureel gestuurd om de collectieve overleving in stand te houden.

Een vitale gemeenschap kan wel ruimte bieden voor verkenning van de individuele mogelijkheden. Het ene individu is daar sterker in dan de ander. En de gemeenschap maakt er dankbaar gebruik van als de collectieve overlevingskansen beter worden.

Maar het krijgen van speelruimte is daarmee nog niet een grondrecht. Het is een gunst, die de gemeenschap intrekt als het collectieve belang in gevaar komt. Dat is waar we rekening mee horen te houden.

De meningen kunnen evenwel verdeeld zijn over een bepaald afwijkend gedrag. De ene stroming kan het zien als mogelijke bijdrage aan onmiddelijke of toekomstige overleving van de gemeenschap. De andere stroming kan het zien als onmiddelijke of toekomstige bedreiging van de collectieve overleving.

De feiten waarop we ons zouden moeten baseren zijn vaak moeilijk in te schatten. Vervolgens is het lastig om ze goed tegen elkaar af te wegen. Maar als we alleen op meningsverschillen uitkomen, zijn we verder van huis.

In de evolutie hebben gemeenschappen voordeel gehad van afwijkende acties die het collectieve belang dienden. In de evolutie hebben gemeenschappen ook vroeg of laat afgerekend met acties die het collectieve belang teveel schade toebrachten. In de evolutie hebben gemeenschappen ook te laat afgerekend met acties die het collectieve belang teveel schade toebrachten. Zij bestaan niet meer.